Een half dorp moet verdwijnen

In de winter van 1860/1861 is vanuit Zaltbommel een foto genomen waarop enkele Tuilse dijkhuizen zichtbaar zijn. Een bijzonderheid, niet alleen omdat in die tijd maar weinig mensen een fototoestel hadden, maar vooral omdat die huizen een paar later allemaal verdwenen waren.

dijkhuizen
Zicht op Tuil vanaf Zaltbommel (1860/1861), Foto: H.J. van der Dussen1

Van de kaart geveegd

Voor de aanleg van de spoorbrug over de Waal in 1867, moest bij Tuil en Gameren het winterbed fors verbreed worden. Men vreesde dat anders zware ijsgang in de winter problemen zou veroorzaken voor de pijlers van de brug.
Alle percelen met en zonder bebouwing die buiten de verlegde dijk kwamen te liggen, werden onteigend. In korte tijd werd meer dan de helft van Tuil van de kaart geveegd. Dat moet een drama voor de betrokkenen geweest zijn en een aderlating voor het dorp.

Monnikenwerk

Otto F. Schrijver (1947-2000) was de zoon van Johannis en Aaltje (Zus) Schrijver.
Het gezin woonde aanvankelijk in de St. Antoniestraat, later in de Langstraat. Vader was in loondienst en runde daarnaast samen met moeder een tuinbouwbedrijf. De kinderen hielpen mee. Otto had daar weinig interesse in, hij zat liever met zijn neus in de boeken.
Hoewel hij niet meer in Tuil woonde, bleef Otto buitengewoon geïnteresseerd in de geschiedenis van zijn geboortedorp. Hij heeft veel archieven door het hele land heen bezocht om informatie daarover te verzamelen. Dat blijkt uit de grote hoeveelheid materiaal die hij heeft nagelaten. Hij heeft monnikenwerk verricht.

Zijn archief ligt nu bij het RAR (Regionaal Archief Rivierenland) in Tiel. Een tweede exemplaar is in het bezit van zijn zus Riki Wijtmans-Schrijver.
Het materiaal op deze pagina is afkomstig uit dat archief.

Ontwerptekening van de nieuwe dijk

Zowel de oude dijk als het nieuwe tracé en de nieuw te graven veerhaven zijn duidelijk te zien op de tekening.

ontwerptekening

Staatscourant

In de Staatcourant van 12 september 1865 werd de wet waarmee de onteigening geregeld werd, afgekondigd en werden alle huizen en percelen genoemd waar het om ging. Het betrof niet alleen huizen in Tuil, ook Waardenburg, Zaltbommel en Gameren waren hierbij betrokken. In totaal nam de opsomming vijf bladzijden van de krant in beslag.

staatscourantstaatcourant2

De slachtoffers krijgen een naam

Otto Schrijver heeft met behulp van gegevens uit de Staatscourant en het kadaster zoveel mogelijk achterhaald welke mensen hun huis moesten verlaten. Hij heeft dat ingetekend op onderstaande kaart.
Alle paars/roze ingekleurde huizen moesten weg.

totaal2
Klik op de afbeelding om de namen te kunnen lezen.

Dijkverlegging maakt gezinnen dakloos

"Door de dijkverlegging voor de spoorbrug zijn hier vier gezinnen, te zamen 24 zielen, zonder woning geraakt; 17 daarvan zitten onder rieten schermen, waar zij voor regen en wind niet meer beschut zijn, en gaan alzoo in de uitersten nood het barre seizoen tegemoet."

Er waren dus vier gezinnen dakloos geworden. Zij konden blijkbaar geen vervangende woonruimte betalen. De plaatselijke kerkvoogdij probeerde met een gepassioneerde oproep in de krant, geld bij elkaar te krijgen om '4 woningjes' te kunnen bouwen. Kennelijk was het niet vanzelfsprekend in die tijd dat slachtoffers van een overheidsproject door diezelfde overheid werden geholpen.

advertentie

De nieuwe situatie

De situatie na de realisatie van de spoorbrug op een kaart uit 1871.

kaat 1871

 

Bronnen:
Streekarchief Bommelerwaard, https://regionaalarchiefrivierenland.nl/beeldbank?mizk_alle=tuil
Regionaal archief rivierenland, https://regionaalarchiefrivierenland.nl/, 3152 Atlas voormalig Streekarchief Bommelerwaard